Prof Dr Şener Aktürk Hamza Yusuf’un İskoçya’nın Başbakanı seçilmesinin Britanya Avrupa ve Batı’da Müslümanların temsiline Escort Karabağlar dair nelere işaret ettiğini AA Tahlil için kaleme aldı
***
Hamza Yusuf’un 27 Mart 2023’te İskoç Ulusal Partisi’nin liderliğine ve sonrasında beklendiği üzere İskoç Parlamentosunun onayıyla 29 Mart 2023’te İskoçya’nın Başbakanlığına Karabağlar escort seçilmesi milletlerarası medyada ve Türkiye’de de Batı dünyasında seçilen birinci Müslüman hükümet lideri olarak büyük yankı uyandırdı Yusuf Britanya İmparatorluğu’nun idaresindeki farklı sömürgelerinden İskoçya’ya göç etmiş bir anne babanın İskoçya’da Karabağlar escort Bayan doğup büyümüş oğlu 26 Avrupa ülkesinde Müslüman azınlığın siyasi temsil düzeylerini tespit ve tahlil ettiğimiz bir makalemizden 1 ve 12 Avrupa ülkesinde dindar muhafazakar Müslümanlara yönelik siyasi mühendislik ve dışlama siyasetlerine odaklanan bir raporumuzdan 2 yola çıkarak Hamza Yusuf’un seçilmesinin Britanya Avrupa ve dünya çapında ne manaya geldiğini ve gelmediğini açıklamak mümkün
Avrupa çapında Müslümanların siyasi temsili
Birincisi Britanya ve onun özerk bir bölgesi olan İskoçya’ya mahsus bu olumlu gelişmeyi Avrupa çapında Müslümanların siyasi temsiline genellemek gerçek değildir Britanya dahil ortalama bir Batı Avrupa ülkesinde Müslüman azınlıklar nüfuslarına oranla epey düşük bir siyasi temsile sahiptir Britanya nüfusunun yüzde 4 7’si Müslüman olduğu halde Avam Kamarası’ndaki Müslüman milletvekili oranı 2007 ile 2018 ortasındaki 3 seçim periyodunda ortalama yüzde 1 9’da kalmış Müslüman azınlık nüfusuna oranla olması gerekenin fakat beşte ikisi kadar temsil edilmiş yaklaşık 30 Müslüman milletvekili olması gerekirken ortalama 12 milletvekilinde kalarak 18 milletvekili eksik temsil edilmiştir 1 Bu oran bir öteki büyük Avrupa ülkesi Almanya’daki Müslüman azınlığın yüzde 4 9 siyasi temsil oranıyla yüzde 2 neredeyse tıpkı olup Almanya’da da olması gerekenin beşte ikisi kadar Müslüman milletvekili seçilerek 18 milletvekili eksik kalmıştır Batı Avrupa’nın en büyük Müslüman azınlığına yüzde 7 5 sahip Fransa’da ise Müslümanlar nüfuslarının onda biri kadar temsil edilmiş ve yaklaşık 42 Müslüman milletvekili olması gerekirken ortalamada 4 Müslüman kökenli milletvekili Fransız Parlamentosuna seçilebilmiştir 1 Müslüman nüfusun yüzde 4’ün üzerinde olduğu öteki ülkelerden Avusturya ve Danimarka temsil eksikliğinde Almanya ve Britanya’ya yakınken Müslüman azınlık nüfusunun lakin onda birinin temsil edildiği İsviçre temsil eksiği açısından Fransa’ya yakındır 1 Hamza Yusuf’un seçimini istisnai kılan bir öge 2011 sayımına nazaran nüfusun yüzde 1 45’inin Müslüman olduğu İskoçya’da hükümetin başına bir Müslüman’ın seçilmesidir Biz de araştırmamıza yalnızca Müslüman azınlığın en azından bir milletvekiline karşılık gelecek kadar nüfusu olan ülkeleri dahil ettik
Hamza Yusuf’un Müslüman kimliği
İkincisi Hamza Yusuf’un seçimini Avrupa ölçeğinde istisnai ve çarpıcı kılan tahminen de en kıymetli öge seçimin ardından kendisinin paylaştığı fotoğrafında görüldüğü üzere ailesine imamlık yaparak namaz kıldıran dindar bir Müslüman kimliğini sahiplenmesidir Hem 26 Avrupa ülkesinde 635 Müslüman kökenli milletvekilini incelediğimiz araştırmamızda hem de daha özel olarak 12 Batı Avrupa ülkesindeki Müslüman kökenli milletvekillerine odaklandığım raporumda vurguladığım üzere Britanya haricinde Avrupa ülkelerindeki Müslüman kökenli milletvekillerinin neredeyse hiçbiri kamusal alanda dindar Müslüman olduklarını düşündürecek bir ibadet yahut faaliyette bulunmamaktadır 2 Britanya dışındaki tüm Batı Avrupa ülkelerinde toplam sayısı 100’ün üzerinde olan Müslüman kökenli milletvekilleri ortasında cuma namazı dahil rastgele bir ortamda namaz kıldığına rastlanan oruç tuttuğunu söz eden yahut görünür dindarlık emaresi olarak yorumlanabilecek bir pratiği olan yalnızca üç milletvekili bulabildim Belçika’da seçim kampanyaları sırasında mescitleri ziyaret ettiği gözlenen iki Türk milletvekili ve yeniden Belçika’da Brüksel Eyalet Parlamentosunun başörtülü milletvekili Mahinur Özdemir Buna karşılık İngiltere’nin başşehri Londra’nın belediye lideri Sadık Khan Ramazan orucunun kendisi üzerindeki tesirlerinden röportajlarında bahsetmiş alkollü içki içmediği halde barlarda da seçim kampanyası yürütmesi haber olmuştu Halbuki 2017 genel seçimlerinde 18 Müslüman kökenli milletvekilinin seçildiği Almanya dahil rastgele bir öteki Batı Avrupa ülkesinde bir Müslüman adayın oruç tuttuğunu yahut namaz kıldığını söylemesi bile siyasi mesleğinin bitmesine yol açabilir Hasebiyle Hamza Yusuf’un seçimini Batı Avrupa ülkeleri ortasında İslami dini pratiklerin hor görülmediği istisnai bir örnek olan Britanya’nın çatısı altında gerçekleşebilmiş bir birinci olarak kıymetlendirmek gerekir
Britanya siyasetinde sembolik dönüşüm
Üçüncüsü dünyanın en uzun soluklu demokrasisi sayılan Britanya’da 300 küsur yıldır yalnızca Protestan mezhebinden Hristiyan kökenli başbakanlar olduğu halde bu mezhep inhisarı lakin 2022 sonlarında Hindu Rishi Sunak’ın Başbakanlığa getirilmesiyle kırıldı İskoçya’nın başına Yusuf’un getirilmesi de Britanya siyasetindeki sembolik bir dönüşümün bir öteki tezahürü olarak görülebilir Her iki örnekte de seçilenin halk oyuyla seçilmediğini delegeler tarafından iktidardaki partinin başına seçildiği için dolaylı olarak hükümetin başına geçtiğini vurgulamakta yarar var Önümüzdeki yıllarda Britanya ve İskoçya halkı sandığa gittiğinde hakikaten Rishi Sunak yahut Hamza Yusuf’un genel seçimleri kazanıp kazanamayacağını vakit gösterecek Bu açıdan bakıldığında parti delegeleri tarafından seçilen Sunak ve Yusuf’un bilakis direkt halk oyuyla 2016’da Londra Belediye Lideri seçilen Müslüman Sadık Khan daha büyük bir muvaffakiyete imza atmış sayılabilir Kökenleri Britanya’nın en büyük sömürgesi Hint alt kıtasına uzananlar yalnızca Britanya Başbakanı Rishi Sunak ve İskoçya Başbakanı Hamza Yusuf’tan ibaret değil Siyaseti tarihi ve toplumu İngiltere ve İskoçya’yla iç içe geçen komşu İrlanda’nın Cumhurbaşkanı Leo Varadkar’ın da babası Hindu ve kendisi de ülkesinin birinci eşcinsel cumhurbaşkanı olarak biliniyor Ancak kendisi Hinduizm yerine İrlanda ulusal kimliğinin vazgeçilmez ögesi olarak görülen Katolik Hristiyan kimliğini sahipleniyor Hasebiyle bugün prestijiyle Britanya adalarının üç büyük ülkesinin başında da kökenleri İngiliz sömürge imparatorluğunun göz bebeği Hindistan’a uzanan önderler yer alıyor
Resmi ve sembolik manada Britanya’nın devlet lideri ise 3 asırdan eskiye dayanan kurucu kanunu gereği Protestan mezhebinden olması mecburi hükümdar aktüel durumda Kral 3 Charles İngiltere 1688 ihtilalinden 1829’da Katoliklere seçilme hakkını veren ıslahata kadarki 141 yıl boyunca yalnızca Protestan mezhebinden olanların milletvekili seçilebildiği hatta orduda subay ve Oxford Üniversitesinde öğretim üyesi olabilmek için de Protestan mezhebine mensubiyetin kaide koşulduğu bir ülke 1829’da birinci Katolik milletvekili Daniel O’Connell seçilmiş Lionel Rothschild ise 3 kez seçildiği halde lakin 1858’de İncil yerine Tevrat’a el basarak yemin etmesine müsaade verildiğinde birinci Yahudi milletvekili olarak seçilebiliyor Bir öteki deyişle 1688 ihtilalinden sonra en büyük azınlık mezhebinden birinci milletvekilinin seçilmesine müsaade verilmesi 141 yıl Hristiyanlık dışı bir dinden birinci milletvekiline müsaade verilmesi ise 170 yıl sürmüş Son olarak üstte da belirttiğim üzere 2022 sonunda Rishi Sunak’ın iktidar partisindeki idare değişikliği sebebiyle Başbakanlığa getirilmesine kadar bu makamın ihdas edildiği 1721 yılından itibaren 301 yıl boyunca tüm Başbakanların Protestan yahut Protestan kökenli ateist oldukları bir ülke İngiltere 3 Benjamin Disraeli yahut Boris Johnson üzere farklı din yahut mezhepten gelenler de genç yaşta mezhep değiştirerek devletin resmi kilisesi olan Anglikan Protestan kilisesine intisap etmiş
Avrupa genelinde Müslüman kökenli siyasi temsilcilerin sol liberal tercihleri
Dördüncüsü Hamza Yusuf dahil Avrupa genelinde Müslüman kökenli siyasi temsilcilerin büyük çoğunluğunun ülke siyaseti ortalamasının dahi solunda yer aldığını vurgulamak gerekir Yusuf’un İskoç Ulusal Partisi liderliği için seçim yarışında en yakın rakibi Kate Forbes’in bilakis eşcinsel evliliği istikametinde oy kullandığı ve bu hususta Forbes dahil Ash Regan üzere öbür başkan adaylarından ayrıştığı İngilizce medyada çokça yer alan bir gerçek Ancak bu tavır Yusuf’a has olmayıp Avrupa’daki Müslüman siyasetçiler ortasındaki genel temayüldür Örneğin 2017’de Almanya Parlamentosundaki eşcinsel evlilik oylamasında da Hristiyan Demokrat Şansölye Angela Merkel dahil iktidar partisinin değerli bir kısmı aleyhte oy kullandığı halde bu hususta fikrini beyan eden farklı partilere mensup tüm Müslüman milletvekilleri lehte oy kullanmış ve yasa kabul edilmişti 2 Avrupa’daki Müslüman azınlık seçmenlerin dini muhafazakarlığı ile siyasi temsilcilerinin sol liberal tercihleri ortasındaki çarpıcı farkın çok benzerini Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ABD nispeten dindar muhafazakar Afrikalı Amerikalı seçmenlerle sol liberal Demokrat Partili siyasi temsilcileri ortasında da gözlemliyoruz 2
Batılı ülkelerin dini azınlıkların temsili noktasında öteki dünya ülkeleriyle kıyaslanması
Beşincisi Batı Avrupa için bir birinci olmakla bir arada dini azınlıkların yüksek seviyede siyasi temsilinin Batı dışı toplumlarda çok sayıda misal örneği geçmişten günümüze mevcuttur 300 yıl boyunca tüm Başbakanları Protestan yahut Protestan kökenli ateist olan Britanya’nın bilakis eski sömürgesi Pakistan’ın Kurucu Devlet Lideri Muhammet Ali Cinnah çok küçük bir dini azınlık olan İsmaili mezhebindendi ve hayatının ilerleyen periyodunda yeniden azınlıkta olan ana akım Şiiliğe intisap etti Hindistan’ın en az iki Müslüman Cumhurbaşkanı oldu Tüm bu karşılaştırmalar bağlamında Hamza Yusuf’un seçiminin tarihi değerini yadsımamakla birlikte İskoçya’nın bağımsız bir devlet değil Britanya içinde bölgesel bir idare olduğunu İspanya’daki Katalonya gibi ve hatta bu sebeple Yusuf’un makamının İngilizce Başbakan Prime Minister değil yeniden misal statüdeki Galler ve Kuzey İrlanda bölgesel hükümetlerinde olduğu üzere İlk Bakan First Minister olarak anıldığını da hatırlatmakta yarar var
Batılı ülkelerdeki az sayıda Müslüman hakim hala haber pahası taşıdığı halde Mısır’ın mevcut Anayasa Mahkemesi Lideri bir Hristiyan ve geçtiğimiz yüzyılda Mısır’ın en az iki Hristiyan Başbakanı oldu Uzun mühlet Irak Dışişleri Bakanı 1983 1991 olmasının yanı sıra pek çok üst seviye siyasi misyon üstlenen Tarık Aziz de Hristiyan’dı Meğer Batı’da üstelik Mısır yahut Irak ölçeğindeki bir devlette Müslüman Anayasa Mahkemesi Lideri yahut Dışişleri Bakanı görülmemiştir 141 yıl boyunca Protestan mezhebine mensubiyetin milletvekilliği için ön koşul sayıldığı İngiltere’nin tersine Osmanlı’da Meclis i Mebusan’a seçilmek için mezhep yahut din kaidesi koşulmamış Avrupa parlamentolarında bugün dahi görülmeyen bir dini çeşitlilik İstanbul’da Meclis i Mebusan’da temsil edilmiştir Türkiye siyasi tarihinde de seçilmeye kâfi büyüklükte bir nüfusa sahip azınlık din Ermeni Musevi Rum Süryani ve mezheplerinden Alevi Caferi Nusayri ve benzeri milletvekilleri ve belediye liderleri dahil siyasi temsilciler seçilmiştir Bununla birlikte benimsenen Fransız tipi laiklik anlayışı ve onun uzantısı siyasi kültür nedeniyle yalnızca azınlık değil Sünni Müslüman çoğunluktan siyasi temsilciler dahil dini inançlarını tabir etmekten ve kamuya açık ibadetten kaçındıkları için milletvekillerinin din mezhep yahut inanç tercihleri çoğunlukla ulusal kamuoyu tarafından bilinmemiştir Sonuç olarak azınlık din ve mezheplerinin siyasette temsili konusu Batı Avrupa’nın Batı dışı dünyaya karşı üstünlük tez edebileceği bir mevzu değildir Bununla birlikte Müslüman kimliğini sahiplenen bir siyasetçi olarak Hamza Yusuf’un İskoçya hükümetinin başına gelişini bilhassa Avrupa genelinde olumlu bir örnek olması ümidiyle temkinli bir optimistlikle karşılamak mümkündür
1 Şener Aktürk ve Yury Katliarou Institutionalization of Ethnocultural Diversity and the Representation of European Muslims Perspectives on Politics 19 no 2 2021 388 405 https www cambridge org core journals perspectives on politics article institutionalization of ethnocultural diversity and the representation of european muslims 597238E3A2AC714151F431FD23879EED article
2 Şener Aktürk Siyasal Mühendislik ve Avrupa’da Dindar Muhafazakar Müslümanların Dışlanması SETA 2018 https setav org assets uploads 2018 10 122 Siyasi Mu CC 88hendislik tamrapor pdf
3 Şener Aktürk Comparative Politics of Exclusion in Europe and the Americas Comparative Politics 52 no 4 2020 695 719 https www jstor org stable pdf 26976032 pdf
Prof Dr Şener Aktürk Koç Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi
Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir